بررسی‌های یک مطالعه نشان داد که قحطی بزرگ پس از اشغال تهران در شهریور ۱۳۲۰، باعث شده قد افرادی که در آن زمان در دوران جنینی بوده‌اند، حدود ۱.۱ سانتی‌متر کم‌تر شود.
به گزارش ایسنا، این که رویدادهای کودکی و مهم‌تر از آن جنینی، می‌توانند پیامدهایی در طول عمر افراد داشته باشند، موضوعی است که به خوبی ثابت شده است. فرضیه «ریشه جنینی» یکی از فرضیاتی است که اقتصاددانان به آن توجه دارند. این فرضیه می‌گوید که دوره ۹ ماهه جنینی، مهم‌ترین دوران زندگی فرد است و اثرات قابل توجهی بر سلامت و سرمایه انسانی دارد.
یکی از عوامل علاقه اقتصاددانان به این فرضیه این است که پدیده‌های رایجی مانند زلزله، سیل و بحران‌های اقتصادی، به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه وجود دارند، که به طور بالقوه می‌توانند سرمایه انسانی کودک ِ در شُرُف تولد را تحت تاثیر قرار دهند.
با وجود این‌که شواهد محکمی پیرامون فرضیه ریشه‌های جنینی وجود دارد، در ایران پژوهشی در مورد تاثیر رویدادهای تاریخی به عنوان یک شوک، بر سلامت یا تشکیل سرمایه انسانی، انجام نشده است.
با توجه به این موضوع؛ پژوهشگران با انجام یک مطالعه به این پرسش پاسخ دادند که آیا یک شوک تاریخی مانند اشغال ایران در شهریور ۱۳۲۰ و قحطی ناشی از آن می‌تواند تا آستانه ۷۰ سالگی سلامت افراد را تحت تاثیر قرار دهد؟
شواهد تاریخی وجود دارد که از سال ۱۳۱۹ یک دوران سخت همراه با شوک تغذیه‌ای، به دلیل افت محصولات به ویژه در بخش کشاورزی آغاز شده و از سوم شهریور ۱۳۲۰ همزمان با اشغال ایران توسط متفقین، به اوج خود رسیده است. این شرایط سخت در شهر تهران دست‌کم تا آذرماه ۱۳۲۱ ادامه داشته و قیامی به نام «بلوای نان» به ثبت رسیده است.
یک مطالعه تاریخی از اقتصاد ایران نشان داده که پس از اشغال ایران توسط متفقین، حدود یک دهه طول کشیده است تا سرانه تولید ناخالص داخلی به سطح قبل از اشغال برگردد.
در این پژوهش متولدان دوره زمانی ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۲، با افراد متولد در بازه‌های زمانی قبل و بعد از این دوران سخت، یعنی متولدان ۱۳۱۸ تا ۱۳۲۰ و متولدان ۱۳۲۲ تا ۱۳۲۴ که در دوره جنینی از این دوره گریخته‌اند، از نظر قد مقایسه شدند.
اطلاعات مورد نیاز این تحقیق در مهر ماه سال ۱۳۹۰ از طریق پرسش‌نامه‌ای با عنوان پیمایش «سنجش عدالت در شهر تهران دور دوم» جمع‌آوری شدند. این پیمایش توسط سازمان بهداشت جهانی و مرکز توسعه سلامت طراحی شده و توسط شهرداری تهران اجرایی شد.
در این پژوهش به صورت تصادفی ۳۳ هزار و ۹۱۵ خانوار، شامل ۱۱۸ هزار و ۴۶۴ نفر از خانوارهای ۲۲ منطقه شهر تهران، مورد بررسی قرار گرفتند. با توجه به این‌که تاریخ تولد ۲۲هزار و ۳۵۰ نفر گزارش نشده، در نتیجه ۹۶ هزار و ۱۱۴ نفر بررسی شدند.
افراد شرکت‌کننده در این پژوهش به سه گروه تقسیم شدند:
۱. گروه در معرض شوک: گروهی که بر اساس تاریخ تولد، دوران جنینی آن‌ها با دوران قحطی سخت هم‌پوشانی داشته است (تاریخ تولد بین شهریور ۱۳۲۰ تا شهریور ۱۳۲۲) که تعداد آن‌ها ۹۸۷ نفر بود.
۲. گروه کنترل پیشینی: گروهی که تولد آن‌ها در فاصله زمانی دو ساله مشابه قبل از قحطی بوده است. یعنی متولدان شهریور ۱۳۱۸ تا شهریور ۱۳۲۰ که تعداد آن‌ها ۸۲۰ نفر بود.
۳. گروه کنترل پسینی: گروهی که تولد آن‌ها پس از دوران سخت قحطی و در فاصله زمانی از مهر ۱۳۲۲ تا شهریور ۱۳۲۴ بوده و تعداد آن‌ها ۱۰۲۴ نفر بود.
بررسی تمامی متغیرهای در دسترس تاثیرگذار بر قد در هر سه گروه نشان داد که با وجود آن‌که جز سن، سایر ویژگی‌های اقتصادی و اجتماعی سه گروه؛ اعم از جنسیت، تحصیلات پدران و رسته کاری پدران تفاوت معناداری ندارند، ولی قد افراد به عنوان شاخصی از سلامت در گروه در معرض شوک، به طور میانگین حدود ۱.۱ سانتی‌متر از دو گروه دیگر کوتاه‌تر است.
همچنین این نتایج نشان داد که تاثیر شوک در ۹ ماهه جنینی، بیش از دو سال اول زندگی است. زیرا گروهی که پیش از شوک به جای دوره جنینی در دو ساله اول زندگی به همین شوک دچار شده‌اند، حتی با وجود این‌که در زمان انجام بررسی مسن‌تر بودند، قد بلندتری داشتند.
محققان این مطالعه می‌گویند: «اثر اندازه‌گیری شده یک سانتی متری در این پژوهش از بسیاری از مطالعات پیشین بیش‌تر است. در پژوهش‌های صورت‌گرفته، فقط قرار گرفتن در معرض یک قحطی بسیار سخت، اثر بزرگ‌تر از این اثر داشته است». برای مثال قحطی سالهای ۱۹۵۹ تا ۱۹۶۱ در چین، باعث کاهش ۱۷ میلیمتری قد زنان حدود ۳۲ سالهای که در سال تولد خود در معرض قحطی قرار بوده اند، شده است.
به گفته پژوهشگران این تحقیق؛ این پژوهش حاوی پیام‌های سیاستی برای مادران باردار، سیاست‌گذاران و مجریان سلامت و رفاه، در اهمیت دوره جنینی در تشکیل سلامت و سرمایه انسانی است.
در انجام این مطالعه یدالله دادگر و محمد نوفرستی؛ پژوهشگران دانشکده علوم اقتصادی و سیاسی دانشگاه شهید بهشتی، محمد وصال؛ پژوهشگر دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف و محمدعلی مختاری؛ پژوهشگر و دانشجوی دکتری اقتصاد توسعه دانشگاه شهید بهشتی و دانشگاه لوگانو سوییس، با یکدیگر مشارکت داشتند.
یافته‌های این پژوهش به صورت مقاله علمی با عنوان «اثر پایدار شوک اشغال ایران در شهریور ۱۳۲۰ بر قد افراد در تهران» در فصل‌نامه علمی پژوهشی برنامه‌ریزی و بودجه، منتشر شده است.
انتهای پیام
منبع: ایسنا