نشست نقد کتاب «رضانام تا رضاخان، زندگی‌نامه رضاشاه پهلوی از ۱۲۵۶ تا ۱۲۹۹» نوشته هدایت‌الله بهبودی با بحث درباره زندگی‌نامه‌نویسی، اهمیت مستندنگاری و نیز زندگی‌نامه رضاشاه برگزار شد.
به گزارش ایسنا به نقل از روابط عمومی خانه کتاب و ادبیات ایران، نشست نقد و بررسی کتاب «رضا نام تا رضاخان، زندگی‌نامه رضاشاه پهلوی از ۱۲۵۶ تا ۱۲۹۹» یکشنبه (۳ اسفندماه) با حضور هدایت‌الله بهبودی، مولف کتاب، سید مصطفی تقوی، منتقد، رضا مختاری اصفهانی، منتقد، حجت‌الاسلام و المسلمین محمدعلی مهدوی‌راد، منتقد، علی‌اکبر رنجبر کرمانی، سرویراستار و محمدمهدی اسلامی، دبیر جلسه برگزار شد.
در ابتدای این نشست، هدایت‌الله بهبودی با اشاره به دیدگاه رشید یاسمی درباره تاریخ علم در رساله «آئین نگارش تاریخ» گفت: علم نور است اما علم تاریخ نوری است بسیار ضعیف و لرزان که هر لحظه خاموش و باز روشن می‌شود و کمتر کسی با اطمینان تمام، پیش پایی به چراغ او تواند دید.
این مولف علت حضور در این جلسه را شنیدن درباره کاستی‌ها، جاافتادگی‌ها، نادیدن‌ها و… عنوان کرد تا به گفته خود در تالیفات بعدی این موضوعات را جبران کند.
بهبودی با بیان این‌که زندگی‌نامه‌نویسی فنی است که ویژگی‌های خاص خود را دارد، گفت: بعضی افراد مانند رضا خان زنده هستند و از زمان روی کار آمدن شخصیت زنده‌ای دارند و آدم‌های مختلفی از قشرهای مختلف درباره او صحبت می‌کنند. بنابراین رفتن به سراغ این شخصیت‌ها تفاوت‌هایی با سایرین دارد.
این پژوهشگر همچنین بیان کرد: سعی کردم مهندسی و ساختار کتاب به نحوی باشد که خوانش آن زحمت چندانی بر خواننده تحمیل نکند. زندگی‌نامه، ارائه اطلاعات عمومی است اما وقتی وارد واکاوی علت‌ها و روابط علی می‌شویم نقطه عزیمت تاریخ و مشکلات از این‌جا آغاز می‌شود. همچنین در این کتاب سعی کردم از تحلیل دوری کنم و تحلیل‌گر نباشم.
در ادامه، رضا مختاری اصفهانی با بیان این‌که زندگی‌نامه‌نویسی کار مشکلی است، گفت: کسی که زندگی‌نامه می‌نویسد باید دو ویژگی داشته باشد؛ نویسنده‌ای متبحر، دارای قلمی روان و جذاب باشد و به تاریخ اشراف داشته باشد. نویسنده کتاب با توجه به این‌که پیش از این، دو زندگی‌نامه نوشته، از این ویژگی‌ها برخوردار است.
این منتقد افزود: بهبودی علاوه بر انتخاب برهه سختی از تاریخ، موضوعی را انتخاب کرده که منابع درباره آن کم است اما با قلم روان نویسنده، این کتاب خوش‌خوان نوشته شده است. نویسنده در قسمت هایی از کتاب از این قلم روان استفاده نکرده و با کثرت نقل قول‌هایی مواجه‌ایم که به شاکله کار آسیب رسانده است. نویسنده در مواردی از نقل قول‌های زیادی از افراد با نگاه‌های مختلفی استفاده کرده که به وجه پژوهشی کار آسیب رسانده است.
مختاری اصفهانی با تاکید بر این‌که نویسنده باید تکلیف خود را با روایت پیش از نگارش کتاب روشن کند، گفت: اما در این کتاب نویسنده از این روش استفاده نکرده و روایت‌های مختلفی را در کتاب گنجانده است.
او سپس از این‌که در فصل‌های اول، جنبه زندگی‌نامه بر کتاب غلبه دارد گفت و در ادامه بیان کرد: آقای بهبودی به غیر از این کتاب، درآثار دیگرش هم سعی کرده بی‌طرف باشد و قلم بی‌طرفانه داشته باشد.
مختاری اصفهانی سپس با بیان این‌که نویسنده سعی کرده در قسمت هایی از کتاب در مورد موارد مختلف توضیحاتی ارائه کند اما این توضیحات درباره اصطلاحات، حوادث و اشخاص کافی نیست، اظهار کرد: به عنوان کسی که چند زندگی‌نامه نوشته و در این حوزه مطالعه دارم می‌گویم که ارائه توضیحات و تحلیل‌های اجتماعی و فرهنگی به زندگی‌نامه‌نویسی و شناخت بستر حاکم بر آن دوران کمک خواهد کرد.
در ادامه این برنامه، حجت‌الاسلام و المسلمین محمدعلی مهدوی‌راد که به صورت برخط در جلسه حاضر شد با اعتقاد به مستند بودن محتوای این کتاب، از این‌که مستندنگاری در تاریخ که ده‌ها سند و گزارش برای یک موضوع وجود دارد امری مهم به حساب می‌آید، گفت و درباره کتاب «رضانام تا رضاخان؛ زندگی‌نامه رضا شاه پهلوی از ۱۲۵۶ تا ۱۲۹۹» بیان کرد: رقعی کردن کتاب خوب نیست و پیشنهاد می‌کنم نویسنده با افزودن اطلاعات جدید به کتاب، اندازه آن را تغییر دهد.
مهدوی راد این کتاب را خواندنی دانست و گفت: مطالب این کتاب برای مخاطب دانشجوی کارشناسی و طلبه سطح اول کم است. هر چند ادعا و مستندات کتاب زیاد است اما این اطلاعات مشروح نیست؛ به عبارتی کتاب شخصی است و جنبه عمومی آن کم است چرا که مخاطب و خواننده عام به دنبال محتوای قابل دسترسی است.
او سپس پیشنهاد کرد: کاش در کتاب نقد منبع که امری رایج است انجام می‌شد چرا که جای نقد منابع و تحلیل در آغاز کار بسیار مهم است. متوجه شدم کتاب جلدهای بعدی هم خواهد داشت که امیدوارم منتشر شدن‌شان زیاد طول نکشد.
علی‌اکبر رنجبر کرمانی از دیگر افراد حاضر در این نشست با بیان این‌که ویراستار حق ندارد در افکار نویسنده دست ببرد، گفت: این کتاب مابین زندگی‌نامه‌نویسی و کتاب تاریخی و روایت تاریخی است. رضاشاه شخصیت مهم و تاثیرگذاری بود و نمی‌توان فقط برایش یک زندگی‌نامه نوشت و باید تاریخ دوره‌ای را که در آن می‌زیست نیز بیان کرد.
سرویراستار کتاب «رضانام تا رضاخان؛ زندگی‌نامه رضا شاه پهلوی از ۱۲۵۶ تا ۱۲۹۹» با تاکید بر این‌که موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی هیچ چیزی را بر حقیقت و نویسنده تحمیل نمی‌کند، گفت: هیچ کدام از کتاب‌های این موسسه مطلبی ندارد که با حقیقت فاصله داشته باشد.
از دیگر سخنرانان این نشست سیدمصطفی تقوی بود که گفت: تردیدی در ارزشمند بودن کتاب آقای بهبودی وجود ندارد و آگاهان مسائل تاریخی به ارزشمند بودن این کار واقف هستند. در بلبشوی تاریخ‌نگاری معاصر، در هر سطح و هر عبارت این کتاب جای تحسین را خالی می‌بینم. ما در مجموع محصول مقطع تاریخی هستیم و تجارب تاریخی را پشت سر داریم که نسل‌های ما نتوانستند خوب آن‌ها را تحلیل کنند. طبقه‌بندی معارف تاریخی و داده‌های تاریخی در هم هستند و این امر خواننده را دچار تشویش می‌کند.
او با بیان این‌که ما حجم سنگینی از روایت‌های جعلی، اغراق‌آمیز و مبالغه‌آمیز درباره رضاخان داریم، گفت: تاریخ این دوره مشوش است. اما آقای بهبودی از این مسیر غبارزدایی کردند و روایتی منصفانه و معقول از رضاخان ارائه می‌کنند. البته هنوز جای کار وجوددارد تا رضا خان را در حدی که بود ببینیم.
تقوی سپس با بیان این‌که اگر نویسنده می خواست نقل قول‌ها را با زبان و تحلیل خودش بیان کند، حجم کتاب افزایش پیدا می‌کرد، گفت: اما مولف کتاب هنرمندانه به موضوعات پرداخته است. غلبه تاریخ‌نگاری و پهلوی‌گرایانه باعث شده این کتاب هنوز جای کار داشته باشد و نویسنده به راه خودش ادامه دهد.
تقوی تصریح کرد: در قسمت‌هایی از کتاب نقل قول‌ها و عبارت‌هایی ذکر شده که مخاطب از آن‌ها اطلاعی ندارد و صرفا مخاطب خاص و اهل فن متوجه آن‌ها می‌شود. همچنین زندگی و زمانه رضاخان تا رضاشاه جا داشت در بستر و متن تحولات اجتماعی مطرح می‌شد و حجم کتاب زیاد نمی‌شد.
محمدمهدی اسلامی، دبیر جلسه نیز در سخنانی گفت: حدود ۱۰هزار سند فارسی در این کتاب دیده شده است و به اسناد وزارت هندوستان، اسناد کابینه انگلستان و … مراجعه و برداشتی از این اسناد به قلم گویای نویسنده به متن تبدیل شده است. نقل قول‌هایی که در کتاب آمده پیش‌برنده روایت اصلی هستند. همچنین در این کتاب به روایت یک سویی اکتفا نشده بلکه روایت‌های آمریکایی، روسی و… هم تکیه شده است.
اسلامی افزود: چیزی که در این کتاب قابل تحسین است مطالعه کتاب‌های مختلف فارسی و انگلیسی چاپ اول نزدیک حادثه است. نویسنده در قسمت‌هایی ناگزیر شد از روایت‌هایی استفاده کند و عینیت را در نقل قول‌ها روایت کرده است. تکثر رجوع به اسناد باعث شده کتاب قابل اتکا باشد.
او در پایان بیان کرد: مولف در این کتاب، خوانندگان را نسبت به پژوهش پیرامون برخی واژگان و اصطلاحات حساس کرده است. خوانندگان کتاب اغلب با جست‌وجوی ساده معنای واژه‌ها را پیدا می‌کنند اما چیکده بیان کردن موضوعات برای علاقه‌مندان حساسیت ایجاد کرده است.
انتهای پیام
منبع: ایسنا
