در روزهایی که ویروس کرونا هم‌نشینی در نشست‌ها و جلسه‌های ادبی را به تعطیلی کشانده است، فضای مجازی که پیش‌تر و هنوز هم چندان برای عده‌ای از اهل ادب خوشایند نبوده و نیست، به برگزاری این برنامه‌ها رنگ و شکلی دیگر داده است.
به گزارش ایسنا، با شیوع ویروس کرونا، برخی از فعالیت‌های حضوری به طور کامل تعطیل شد. برگزاری نشست‌ها و جلسه‌های ادبی هم شاید جزء آن دسته برنامه‌ها به نظر می‌رسید که به واسطه شیوع این ویروس به تعطیلی کشیده شود. اهل ادبیات اما با استفاده از ظرفیت‌های فضای مجازی نه تنها سعی کردند از این تعطیلی پیش‌گیری کنند، بلکه حتی از پتانسیل فرهنگ و ادبیات برای جلوگیری از شیوع ویروس کرونا کمک گرفتند.
پیش از شیوع ویروس کرونا، عده‌ای از اهل فرهنگ و ادبیات معتقد بودند فضای مجازی بیشتر به ادبیات آسیب می‌زند چون امکان نشر هر متن یا شعری را به کاربران می‌دهد و از طرفی به بازار سرقت ادبی و همچنین نشر جعلیات رونق بیشتری می‌بخشد. اما در این روزها این فضای مجازی است که از پنجره‌ای دیگر فضایی تازه برای فعالیت در حوزه ادبیات و کتاب فراهم کرده است. البته در این مسئله از شیوه نگاه شاعران، نویسندگان و ادیبانی که توانسته‌اند از این فضا برای جلوگیری از تعطیلی فعالیت‌های ادبی استفاده کنند نیز نباید غافل شد.
فعالیت‌های ادبی بسیاری که در این مدت در فضای مجازی انجام می‌شوند در چند دسته کلی جای می‌گیرند؛ یکی فعالیت‌های شخصی شاعران، نویسندگان و ادیبان است که قبلا هم انجام می‌شد و شکل محفلی ندارد. البته در این مدت این‌گونه فعالیت‌ها نسبت به قبل افزایش قابل توجهی داشته‌اند و همچنین از نظر موضوعی گاه در یک محور قرار می‌گیرند؛ روزنوشت‌ها، نامه‌ها، نوشته‌های طنز و … از جمله آثاری هستند که کاربران ادبی فضای مجازی این روزها آن‌ها را بیشتر با دنبال‌کنندگان خود به اشتراک می‌گذارند که بخش قابل توجهی از آن‌ها به موضوعات کرونایی اختصاص دارد. علاوه بر این، شعرخوانی، و داستان‌خوانی خصوصا در حوزه ادبیات کودک و نوجوان هم بخشی از فعالیت‌های فردی در این زمینه است.
اما اگر از فعالیت‌های فردی بگذریم به شکل جدید برگزاری نشست‌ها و محفل‌های ادبی می‌رسیم. هر چه از زمان شیوع کرونا گذشت و روزهای تعطیلی جلسه های حضوری ادبی بیشتر شد، فعالیت‌های اهل ادب در فضای مجازی که در روزهای نخست شکلی فردی‌تر و در شکل جمعی، حالت غیررسمی‌تری داشت، جمعی‌تر و رسمی‌تر شد.
با گذشت زمان، جلسه‌هایی که در روزهای آغازین تقریبا تعطیل شده بودند بار دیگر به شکلی دیگر احیا شدند؛ مثلا نشست‌های مرکز فرهنگی شهر کتاب که تا مدتی، دیگر به صورت حضوری برگزار نمی‌شدند شکل تازه‌ای به خود گرفته‌اند؛ نویسندگان و منتقدان در قاب زنده اینستاگرام این مرکز حضور پیدا می‌کنند و مخاطبان را از خانه پای این نشست‌ها می‌نشانند. مرکز فرهنگی شهر کتاب به همین شیوه، بزرگداشت «یک هفته با چخوف» و همچنین بزرگداشت جلال‌الدین همایی را به اجرا درآورد.
در روزهای آغازین شیوع کرونا، سهیل محمودی که مسئولیت برگزاری جلسه روزهای دوشنبه خانه شاعران را برعهده دارد، جلسه‌های حضوری این نشست را متوقف کرد و مخاطبان را با لایوها یا شعرخوانی‌هایی در اینستاگرامش همراه می‌کرد، اما اخیرا جلسه‌های دوشنبه خانه شاعران به شیوه‌ای دیگر برگزار می‌شود. کمی پیش‌تر این جلسه‌ها در زمان مقرر روزهای دوشنبه از صفحه سهیل محمودی پخش می‌شد، این شاعر در خانه شاعران حضور داشت و برای مخاطبان درباره موضوع‌های مختلف صحبت می‌کرد و شعر می‌خواند، اما پس از آن حالا جمع کمی از شاعران هم در کنار او برای شعرخوانی حضور دارند.
اسماعیل امینی هم از دیگر شاعران فعال در فضای مجازی است که در روزهای آغازین بیشتر مخاطبان خود را با اشتراک‌گذاری داستان‌های کوتاه طنز همراه می کرد و پس از آن لایوهایی برگزار و درباره موضوعات مختلف شعر و نقد ادبی صحبت می‌کند. گاهی هم در جلسه‌های جمعی‌ای که در همین فضا برگزار می‌شود، حضور دارد.
بهادر باقری، دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی و شاعر در مدت آغازین این دوران، لایوهایی برگزار می‌کرد و حافظ می‌خواند، حالا هم جلسه‌های کارگاهی مجازی با موضوعات مختلف برگزار می‌کند. او که معاون گسترش زبان فارسی و ایران‌شناسی در دانشگاه‌های خارج از کشور نیز هست اخیرا جلسه‌هایی را با عنوان «زبان فارسی در گستره گیتی» با حضور استادان زبان فارسی به صورت مجازی برگزار می‌کند.
در این دوران برخی از اهل قلم به سفری بی‌بازگشت رفتند که یاد آن‌ها و همچنین رفتگان سال‌های قبل در همین فضا گرامی داشته شد؛ این‌بار به جای برگزاری یادبود حضوری، گاه با انتشار چند عکس به جامانده و تقدیم یک شعر یا یک متن.
همچنین حضور فعال‌تر اهل ادب در فضای مجازی بهانه‌ای شد تا آن‌ها مخاطبان‌شان را به رعایت موارد بهداشتی در این دوران، زدن ماسک و البته کتابخوانی فرابخوانند.
اما در میان همه این فعالیت‌ها که می‌توان آن‌ها را به نحوی احیای جلسه‌های ادبی و ادبیات در چنین روزهایی دانست چند نکته به چشم می‌خورد که جای بحث دارد. پیش از هر چیز، می‌بینیم اغلب جلسه‌های مجازی در بستر اینستاگرام برگزار می‌شوند؛ این درحالی است که مسائلی در شبکه اینترنت باعث اختلال در این جلسه‌ها می‌شود و از طرفی خیلی از این جلسه‌ها در صفحه شخصی افراد در اینستاگرام هستند و پس از گذشت ماه‌ها از این ماجرا هنوز پلتفرمی قابل دسترسی که امکان برگزاری این نشست‌ها را برای اهل فرهنگ و ادبیات برگزار کند وجود ندارد. می‌توان گفت برخلاف بسترهای موجود برای سینما یا دیگر هنرها هیچ مرجعیت و مرکزیتی برای کسی که در این روزها بخواهد یک جلسه مناسب یا دلخواه ادبی را در فضای مجازی پیدا کند وجود ندارد.
علاوه بر این، گذشته از معدود جلسه‌هایی که به مراکز ادبی برمی‌گردند، لایوهایی که توسط اشخاص در این فضا برگزار می‌شود، علی‌رغم تعددشان خیلی وقت‌ها عملا محتوایی ندارند. گاهی مخاطب همزمان چند لایو در صفحه خود می‌بیند که به هر کدام سر می‌زند چیزی به دست نمی‌آورد، چون تنها یک گپ و گفت دوستانه است. برخی از جلسه‌هایی هم که زنده برگزار می‌شوند و از محتوای خوبی هم برخوردار هستند، گاهی حضور مخاطب در آن‌ها نقشی ندارد و در واقع با یک جلسه غیرمستقیم تفاوتی دیده نمی‌شود. البته در این مسئله باید به این اشاره کرد که خیلی وقت‌ها نادیده گرفتن مخاطبان به دلیل بستن بخش نظرات است چرا که هنوز فرهنگ حضور در این فضا برای خیلی‌ها آشنا نیست و با نوشتن نظرات غیرمرتبط در میان برنامه‌ها اختلال ایجاد می‌کنند، درحالی که در جلسه‌های حضوری چنین امکانی تقریبا فراهم نیست.
بر اساس آن‌چه در این مدت گذشته است، به نظر می‌آید برای تداوم چنین فعالیت‌هایی در درازمدت بهتر است اهالی ادب به سمت جلسه‌هایی موضوع‌مندتر و جمعی‌تر بروند و از طرفی در فراهم آوردن بستری قابل دسترسی برای برگزاری جلسه‌های ادبی تدابیری اندیشیده شود. معدود پلتفرم‌های موجود که در روزهای اخیر توسط دانشگاه‌ها و بعضا دیگر مراکز مورد استفاده قرار می‌گیرند برای ایجاد و اشتراک توسط برگزارکننده هزینه‌بر هستند و با این حال بعضا حتی پوشش‌دهنده تعداد شرکت‌کنندگان زیاد هم نیستند.
انتهای پیام
منبع: ایسنا
