سیدمحمد طباطبایی با انتقاد از روند واژه‌گزینی می‌گوید: فرهنگستان زبان و ادب فارسی نه تنها در آفرینش دست خالی و کوتاهی دارد که حتی در معادل‌سازی هم بسیار کُند و غیرخلاق شده است.
این فعال حوزه نشر و کتاب در یاددشتی با عنوان «به بهانه آفرینش یک واژه جدید کرونایی؛ و ما همچنان دوره می‌کنیم شب را و روز را» که آن را در اختیار ایسنا قرار داده، نوشته است: «اگر نتوانیم بگوییم زبان هر ملتی هویت آن ملت است اما می‌توانیم بگوییم زبان بخشی از هویت یک ملت است و بر این اساس زبان فارسی بخشی از هویت ملی ماست؛ بخشی از هویت ملی که هر روز در حال لطمه دیدن است. پر واضح است که دنیای تازه فضاها و شرایط جدیدی را فراهم آورده که به نسبت آن واژه‌ها و اصطلاحات تازه‌ای ایجاد می‌شود. گروهی بر این باورند که ما باید به فکر معادل‌سازی برای واژه‌های تازه که در راستای پیشرفت‌های علمی و فناورانه در جهان ایجاد شده است باشیم تا زبان فارسی از ورود واژه‌های غیرفارسی مصون بماند. این‌که این نگاه شاید خطرِ بسته‌شدن راه‌های تبادل و تعامل زبانی را به همراه داشته باشد به کنار، اما آیا فقط به دنبال معادل‌سازی بودن برای واژه‌های جدید نوعی عقب‌ماندن و پیروی دائمی زبانی نیست؟ آیا پیش از آن‌که واژه‌ای ساخته شود تا ما به طور کامل آن را معادل‌سازی کنیم بهتر نیست به خلق واژه فکر کنیم؟ شاید پاسخ این باشد که واژه‌ها در راستای پیشرفت‌های فناورانه و مسیرهای تازه به ویژه در علم ساخته می‌شوند و چاره‌ای جز معادل‌سازی نیست اما خوب است بدانیم بسیاری از واژه‌های تازه در راستای یک موضوع فراگیر و جهانی خلق شده‌اند، بستری که می‌توانستیم در آن فعال شده و ظرفیت‌های زبان فارسی را مورد توجه قرار داده و با خلق واژه برای یک موضوع فرامرزی به توسعه زبانی زبان فارسی و حضور جغرافیایی آن در میان دیگر زبان‌ها کمک کنیم.
شیوع ویروس کووید-۱۹ که در کشور ما به «کرونا» معروف‌تر شده یکی از همان موضوعات فراگیر است. موضوعی که می‌شد برای رفتارها و واکنش‌ها درباره آن به واژه‌سازی پرداخت. این همان کاری است که در زبان انگلیسی اتفاق افتاد و در زبان فارسی نه. چندی پیش واژه‌ای جدید وارد فرهنگ لغات زبان انگلیسی شد؛ Covidiot (کوویدیوت) که از ترکیب دو کلمه covid-19 (ویروس کووید-۱۹ ) و idiot (احمق و نادان) به دست آمده و به معنای کسی است که خیلی احمق است و شیوه‌نامه‌های بهداشتی را رعایت نمی‌کند. آن‌ها برای هر موضوعی واژه خلق می‌کنند و «ما همچنان دوره می‌کنیم شب را و روز را و هنوز را».
درست است که اسم این ویروس که واژه پایه برای آفرینش واژه جدید بوده انگلیسی است و ما نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم از یک پایه غیرفارسی واژه جدید فارسی خلق شود اما این یک مثال است و هدف از ذکر آن اشاره به پویایی یک زبان بود. به طور حتم پژوهشگران و کارشناسان زبان فارسی می‌توانند به مثال‌های بهتری در این‌باره اشاره کنند. از طرفی آیا برای همین رفتار (عدم رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی) یا رفتارهای دیگر کرونایی واژه‌ای را خلق کردیم؟ پاسخ مشخص است؛ ما در جهان امروز بیشتر به فکر معادل‌سازی زبانی هستیم تا آفرینش. اگرچه در آن هم به مرور موفقیت‌مان کم شده و در معادل‌سازی از واژه‌های مناسب و درستی مثل هواپیما، گلبرگ، جلبک و … به رایانک مالشی رسیده‌ایم.
نگارنده به عنوان یک روزنامه‌نگار حوزه فرهنگ و فعال حوزه نشر و کتاب به هیچ وجه ادعای کارشناسی در حوزه زبان ندارد اما این اندازه می‌فهمد که فرهنگستان زبان و ادب فارسی نه تنها در آفرینش دست خالی و کوتاهی دارد که حتی در معادل‌سازی هم بسیار کُند و غیرخلاق شده است. این در حالی است که در حوزه زبان فارسی و در فرهنگستان زبان و ادب فارسی استادان بزرگواری حضور دارند که وجود و حضور هر کدام‌شان نعمتی است و شاید اگر به راهنمایی‌ها و مشورت‌های آن‌ها توجه می‌شد وضعیت زبان فارسی تا این اندازه در معرض آسیب قرار نداشت و فرهنگستان زبان و ادب فارسی در چنین شرایطی نبود؛ به گونه‌ای که انگار کسی از آن خبری ندارد. به طور حتم خلاقیت در آفرینش واژه و واژه‌گزینی و معادل‌سازی زبان، امری مهم و ضروری است که برای دست‌یابی به آن راه‌های متعددی وجود دارد. از هر راهی اگر بخواهیم برویم اما گام نخست در این مسیر رهایی فرهنگستان زبان و ادب فارسی از شرایط موجود و خلاص‌شدن از گرفتاری در ساختار فعلی است. نجات زبان فارسی به پویایی از مسیر آفرینش و خلاقیت در معادل‌سازی است و این پویایی به دست نمی‌آید مگر به ایجاد انگیزه و فضای کار برای نسل جوان و خلاق در حوزه زبان فارسی تا در سایه راهنمایی و راهبری استادان بتوانند به فعالیت در این حوزه بپردازند. این جوانان شاگردان همان استادان هستند که حالا لازم است برای‌شان فضای کار در حوزه زبان ایجاد شود تا در مجموعه‌های غیردولتی زیر نظر نهادهای متولی در فضایی پرنشاط و حتی شاید رقابتی به آفرینش و پویایی زبان فارسی بپردازند. این البته یکی از راه‌های موجود است و می‌توان راه‌های بسیار دیگری برای این موضوع برشمرد.»
انتهای پیام
منبع: ایسنا
